Περί παχυσαρκίας II
Μαυροματίδης Κώστας
Δ/ντής Νεφρολογικού Τμήματος Κομοτηνής, 11.11.2004
1. Παχυσαρκία είναι η κάθε είδους αύξηση του λίπους του οργανισμού, ενώ η αύξηση του σωματικού βάρους ατόμου σε σχέση με το φυσιολογικό λέγεται υπέρβαρο. Αυτή στις ΗΠΑ έχει λάβει επιδημικό χαρακτήρα. Με βάση στοιχεία απογραφής του 2000, περίπου 47.000.000 Αμερικανοί έχουν μεταβολικό σύνδρομο (είναι παχύσαρκοι, υπερτασικοί, διαβητικοί). Σήμερα περίπου 127.000.000 Αμερικανοί είναι υπέρβαροι (60%) (ΒΜΙ από 25 έως 29,9 kg/m2), 60.000.000 είναι παχύσαρκοι (ΒΜΙ >30 kg/m2) και 9.000.000 είναι σοβαρά παχύσαρκοι. Γενικά μπορεί να λεχθεί ότι σε κάθε ομάδα ηλικιών οι μισοί είναι υπέρβαροι και τουλάχιστον το 20% κάθε ομάδας είναι παχύσαρκοι. Η υψηλότερη συχνότητα υπέρβαρων διαπιστώνεται μεταξύ των ηλικιών 65-74 στους άνδρες και 55-64 στις γυναίκες [National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention. Prevalence of overweight and obesity among adults: United States, 1999-2000].
2. Το 2000 οι παχύσαρκοι στις ΗΠΑ αφορούσαν στο 19,8% του πληθυσμού, αριθμός που αντανακλά αύξηση κατά 61% των παχύσαρκων που υπήρχαν το 1991. Περίπου 38.8 εκατομμύρια Αμερικανοί ήταν παχύσαρκοι το 2000 (ΒΜΙ>30 kg/m2).
3. Το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων ανθρώπων στις ΗΠΑ έχει εκτιμηθεί σε πολλές μελέτες από το 1960 μέχρι σήμερα και διαπιστώθηκε το ποσοστό των ανδρών και γυναικών με ΒΜΙ>30 kg/m2 αυξάνει προοδευτικά με την πάροδο του χρόνου. Ειδικότερα από το 1960 μέχρι το 1990 οι άνθρωποι που είχαν ΒΜΙ>30 kg/m2 αυξήθηκαν για μεν τις γυναίκες κατά περισσότερο από 50% και για τους άνδρες σχεδόν διπλασιάσθηκαν.
4. Οι ασθενείς που κερδίζουν περισσότερο από 1 kg/έτος ή περισσότερο από 10 kg συνολικά, έχουν αυξημένο κίνδυνο για την υγεία τους.
5. Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί πολύ συχνή αιτία για αύξηση του σωματικού βάρους. Ένα κέρδος βάρους 1-2 kg κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά τη διακοπή του καπνίσματος, συχνά ακολουθείται από πρόσθετη αύξηση του σωματικού βάρους κατά άλλα 4-5 kg, αν και αυτό το κέρδος μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερο.
6. Οι άνθρωποι που κάνουν καθιστική ζωή, κατά την οποία ως γνωστό μειώνονται οι θερμιδικές ανάγκες, είναι επιρρεπείς για αύξηση του σωματικού τους βάρους. Άτομα που δεν έχουν φυσική δραστηριότητα είναι επίσης σε αυξημένο κίνδυνο για παχυσαρκία, σε σύγκριση με αυτούς που ασκούνται έστω και λίγο.
7. Η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων σε σχέση με τις ημερήσιες ανάγκες αποτελεί τον σημαντικότερο λόγο εμφάνισης παχυσαρκίας. Όμως και η σύνθεση της δίαιτας παίζει ρόλο (λ.χ. δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λίπη σχετίζεται με παχυσαρκία, ενώ δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε ίνες [φρούτα, λαχανικά] έχει αντέθετα αποτελέσματα).
8. Θηλασμός που διαρκεί λιγότερο 3 μήνες της ζωής του βρέφους, σχετίζεται με αύξηση του σωματικού βάρους των παιδιών αυτών κατά τη σχολική ηλικία.
9. Παιδιά γυναικών που κάπνιζαν κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο να είναι υπέρβαρα στη ζωή τους.
10. Όσο χαμηλότερο είναι το επίπεδο μόρφωσης του ατόμου, τόσο συχνότερη είναι η παρουσία της παχυσαρκίας.
11. Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες η συχνότητα της παχυσαρκίας αυξάνει κατά 10-50% την τελευταία δεκαετία. Σήμερα στις Ευρωπαϊκές χώρες η συχνότητα της παχυσαρκίας είναι 10-20% για τους άνδρες και 10-25% για τις γυναίκες.
12. Η παχυσαρκία είναι συχνή και στις χώρες της Μέσης Ανατολής και αφορά βασικά τις γυναίκες (περισσότερες γυναίκες στις χώρες αυτές είναι παχύσαρκες έναντι των Δυτικών γυναικών). Όμως και στη Βραζιλία η παχυσαρκία είναι συχνή και αφορά κυρίως τις χαμηλές οικονομικά τάξεις.
13. Τα κύρια χαρακτηριστικά του μεταβολικού συνδρόμου περιλαμβάνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη, την παχυσαρκία κοιλιακού τύπου, την αυξημένη αρτηριακή πίεση και τις διαταραχές σων λιπιδίων του ορού (αυξημένα τριγλυκερίδια, χαμηλή HDL-χοληστερόλη).
14. Η κύρια συνέπεια της ύπαρξης του μεταβολικού συνδρόμου είναι η αρτηριοσκλήρυνση και η καρδιαγγειακή νόσος.
15. Τα ελάχιστα εργαστηριακά που χρειάζεται κανείς όταν είναι παχύσαρκος περιλαμβάνουν τα λιπίδια του ορού (ολική χοληστερόλη, HDL-χοληστερόλη, LDL-χοληστερόλη και τριγλυκερίδια), γλυκόζη ορού και ουρικό οξύ.
16. Τα προβλήματα υγείας που αποδίδονται στην παχυσαρκία περιλαμβάνουν τις διαταραχές από το αναπνευστικό σύστημα (δυσχέρεια αναπνοής, άπνοιες κατά τον ύπνο, σύνδρομο Picwick), από τον σκελετό και τους μύες, διαβήτη, καρκίνος ουροδόχου κύστεως, καρδιαγγειακά προβλήματα (υπέρταση, στεφανιαία νόσος, χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια), αύξηση της χοληστερόλης του ορού (δύο με έξι φορές πάνω από τα επίπεδα της χοληστερόλης μη παχύσαρκων ατόμων. Η θνητότητα αυξάνει κατά 12 φορές σε σύγκριση με τα άτομα που δεν είναι παχύσαρκα.
17. Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο για νόσηση από 30 περίπου νοσηρές καταστάσεις, σχετίζεται με αύξηση των θανάτων από όλες τις αιτίες. Τα παχύσαρκα άτομα έχουν αυξημένη θνητότητα, και είναι κοινωνικά στιγματισμένα.
18. Η απώλεια σωματικού βάρους στα παχύσαρκα άτομα βελτιώνει τις φυσικές, μεταβολικές και ενδοκρινικές επιπλοκές ταχύτατα. Ακόμη βελτιώνει την κατάθλιψη των ατόμων αυτών, το άγχος τους, την ψυχοκοινωνική τους λειτουργία, την διάθεση και την ποιότητα της ζωής. Βρέθηκε ότι η μείωση του βάρους κατά 0,5-9 kg σε υπέρβαρες γυναίκες σε μία μελέτη 12 ετών, που έγινε στις ΗΠΑ, σχετίστηκε με μείωση της θνητότητας κατά 20%, με μείωση της θνητότητας των παχύσαρκων από καρκίνους κατά 40-50% και με μείωση των θανάτων από διαβήτη κατά 30-40%.
19. Η πρόγνωση της παχυσαρκίας είναι κακή. Με διάφορες θεραπείες οι άνθρωποι αυτοί χάνουν κιλά, όμως οι περισσότεροι σε 5 χρόνια τα ξαναβάζουν. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις ΗΠΑ 280.000 θάνατοι αποδίδονται στην υπερβολική σίτιση και η αιτία αυτή είναι η δεύτερη αιτία θανάτου μετά το κάπνισμα (που επίσης ευθύνεται για ποικίλα θανατηφόρα νοσήματα).
20. Η φροντίδα της παχυσαρκίας (οικονομική επίπτωση) ισούται με το 2-8% των συνολικών δαπανών για την υγεία που καταναλώνονται στις Δυτικές Χώρες. Το κόστος αυτό είναι πολύ μεγάλο, αρκεί να αναφερθεί ότι είναι συγκρίσιμο με το κόστος αντιμετώπισης των καρκινοπαθών.
21. Υπάρχουν τρεις μύθοι, εξ αιτίας των οποίων δεν συνταγογραφούνται όσο θα έπρεπε τα φάρμακα που βοηθούν στην απώλεια του βάρους : α) Η παχυσαρκία είναι πρόβλημα του τρόπου ζωής και γι΄ αυτό τα φάρμακα αυτά δεν είναι απαραίτητα και άρα δεν ωφελούν (η παχυσαρκία έχει και γενετική βάση, ψυχολογική κ.ά), β) η λήψη των δισκίων για απώλεια βάρους ενέχει κινδύνους (είναι αλήθεια ότι όλα τα φάρμακα συνοδεύονται από κάποιους κινδύνους όταν λαμβάνονται, όπως το ίδιο συμβαίνει και με τα φάρμακα της παχυσαρκίας), όμως ο κίνδυνος από την παρουσία της παχυσαρκίας είναι μεγαλύτερος από το κίνδυνο που περικλείει η λήψη οποιουδήποτε τέτοιου φαρμάκου και γ) η απώλεια βάρους με φάρμακα δεν είναι αρκετή, έτσι ώστε αυτά να θεωρούνται απαραίτητα και χρήσιμα (όμως ψυχολογικά σίγουρα βοηθά η απώλεια έστω και λίγου βάρους εξ αιτίας του φαρμάκου, όπου και η δίαιτα από κοινού μπορεί να πετύχουν τα μέγιστα).