ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ
Μαυροματίδης Κώστας
Δ/ντής Νεφρολογικού Τμήματος Κομοτηνής
Η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού έγινε το 1906 και ήταν ανεπιτυχής, για να φθάσει σε πολύ ικανοποιητικό επίπεδο, όσον αφορά στον περιορισμό των φαινομένων απόρριψης το 1980, με την εισαγωγή της κυκλοσπορίνης στην αντιαπορριπτική θεραπεία.
Σήμερα στην πατρίδα μας υπάρχουν 5 οργανωμένα κέντρα μεταμόσχευσης νεφρών, δύο κέντρα ελέγχου ιστοσυμβατότητας και στις πρωτεύουσες των νομών (αλλά και σε άλλες μεγάλες πόλεις), νεφρολογικά τμήματα που μπορούν και κάνουν τον προμεταμοσχευτικό έλεγχο, έτσι ώστε οι υποψήφιοι λήπτες (αλλά και δότες όταν πρόκειται για ζωντανή μεταμόσχευση) να προετοιμάζονται με τον απαιτούμενο εργαστηριακό έλεγχο. Βέβαια παρά το ότι οι υποδομές αυτές είναι αρκετές για να καλύψουν τις ανάγκες για μεταμόσχευση όλων των υποψήφιων ληπτών της χώρας μας, υπάρχει έντονο πρόβλημα ανεύρεσης πτωματικών μοσχευμάτων (είμαστε η τελευταία χώρα σε δωρητές οργάνων σώματος στην Ευρώπη).
Τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρώπη, υπάρχουν πολλά προβλήματα όσον αφορά στην κάλυψη των αναγκών που υπάρχουν για μεταμοσχεύσεις οργάνων και κυρίως νεφρών (η έλλειψη μοσχευμάτων σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο είναι τόσο μεγάλη, ώστε θα έπρεπε οι υπάρχουσες μονάδες μεταμόσχευσης να δουλεύουν συνεχώς επί τρία χρόνια για να καλύψουν τους σημερινούς υποψήφιους λήπτες νεφρού). Στην Ελλάδα το πρόβλημα αυτό είναι ακόμη μεγαλύτερο, αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι ενώ προστίθενται στις λίστες των ατόμων με τελικό στάδιο νεφρικής ανεπάρκειας κάθε χρόνο περίπου 1000 (από αυτούς πάνω από τους μισούς μπορούν να αποτελέσουν υποψήφιους λήπτες μοσχευμάτων), γίνονται μόνο 50-100 μεταμοσχεύσεις νεφρών κάθε χρόνο (το 70% από ζωντανούς δότες και το υπόλοιπο από πτωματικούς, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και Ευρώπη όπου πάνω από το 80% των μοσχευμάτων είναι πτωματικά).
Για την έλλειψη αυτή μοσχευμάτων στη χώρα μας ευθύνεται ο μικρός αριθμός των δωρητών προ υπάρχουν, η έλλειψη οργανωμένων ομάδων εργαζόμενων σε κάθε νοσοκομείο (ειδικά σε αυτά που έχουν μονάδες εντατικής θεραπείας), έτσι ώστε να γίνεται συντονισμένα και με τον τρόπο που ενδείκνυται η προσέγγιση των συγγενών κάθε ατόμου με εγκεφαλικό θάνατο και η ελλιπής ενημέρωση των πολιτών για το πρόβλημα αυτό, που είναι κοινωνικό αλλά και οικονομικό. Η αύξηση εξ άλλου της ευαισθησίας των πολιτών στο θέμα των μεταμοσχεύσεων κάθε χώρας (μετά από σωστή και συνεχή ενημέρωση) και η ιδιαίτερη φροντίδα της πολιτείας στο θέμα των μεταμοσχεύσεων, θα μπορούσε να το προωθήσει και να δώσει λύσεις που ταιριάζουν σε κάθε πολιτισμένο λαό και πολίτες.
Ποιο είναι όμως το κλειδί της υπόθεσης για την ανεύρεση πτωματικών μοσχευμάτων; Αρχικά πρέπει να διευκρινισθεί ότι όλες οι μεγάλες θρησκείες δεν αντιτίθενται στην πτωματική μεταμόσχευση και τη δωρεά οργάνων από άτομα εγκεφαλικά νεκρά. Βέβαια σε αρκετές χώρες, ενώ η νομοθεσία προβλέπει τα του εγκεφαλικού θανάτου, ακόμη και σε άτομα που με τη θέληση τους έγιναν κάποτε δωρητές οργάνων, πολλές φορές οι συγγενείς τους δε δέχονται να προσφέρουν τα όργανά τους (επί εγκεφαλικού θανάτου). Και αντίθετα υπάρχουν περιπτώσεις όπου άτομα με εγκεφαλικό θάνατο δεν ήταν δωρητές και γι’ αυτά οι συγγενείς τους αποφασίζουν και δωρίζουν τα όργανά τους ερήμην τους. Αυτό που πρέπει να θεσπισθεί νομοθετικά, όπως εξ άλλου συμβαίνει στις ΗΠΑ και ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Αυστρία) είναι να μην έχουν τη δυνατότητα οι συγγενείς να αναιρούν την επιθυμία και απόφαση του δωρητή, έτσι ώστε να αξιοποιούνται όλα τα μοσχεύματα αυτού του τύπου και να μην χάνονται από την έλλειψή γνώσης και αλτρουισμού μοσχεύματα. Φαίνεται δηλαδή ότι πολλές φορές ο δωρητής δεν γίνεται δότης και αντίθετα ένας μη δωρητής γίνεται δότης διότι έτσι έκριναν οι συγγενείς τους.
Τι εννοείται όμως με τον όρο «εγκεφαλικός θάνατος»; Είναι η κατάσταση κατά την οποία υπάρχει βαθύ κώμα (ασθενής σε αναπνευστήρα), δεν υπάρχουν αυτόματες κινήσεις, η δοκιμασία άπνοιας είναι θετική (στην αποσύνδεση του ασθενή από τον αναπνευστήρα δεν αναπνέει) και δεν υπάρχουν αντανακλαστικά των κρανιακών νεύρων (υπάρχει μυδρίαση και οι κόρες δεν αντιδρούν στο φως). Τονίζεται ότι σήμερα πλέον δεν είναι απαραίτητο το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, η αγγειογραφία ή οι μετρήσεις εγκεφαλικής αιμάτωσης για να τεθεί η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου. Ωστόσο η διάγνωση αυτή πρέπει να τίθεται από τρεις έμπειρους στο θέμα ιατρούς, οι οποίοι δεν ανήκουν σε καμία μεταμοσχευτική ομάδα και οι οποίοι πρέπει να είναι ο θεράπων ιατρός του ασθενούς, ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός και ένας αναισθησιολόγος.
Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις άλλες πηγές μοσχευμάτων, όπως αυτές που προέρχονται από συγγενείς δότες (κυρίως γονείς και αδέλφια), από συζύγους (τελευταία καλύπτει το 20% των ζωντανών μεταμοσχεύσεων στις ΗΠΑ), αλλά και από άλλους δότες (αλτρουϊστές, φίλους κ.ά) (σημειώνεται ότι ο κίνδυνος για το δότη είναι ελάχιστος και μάλιστα μικρότερος από τον αντίστοιχο από αυτοκινητιστικό δυστύχημα σε ορισμένες χώρες [στην Αυστραλία η θνητότητα από αυτοκινητιστικό ατύχημα είναι 0,17% (17/10.000)0,004-0,1% (1/1000-4/100.000]). Παρά λοιπόν το ότι η μεταμόσχευση από τέτοιους λήπτες είναι υπαρκτή και μάλιστα από συγγενείς δότες έχει και καλύτερη επιβίωση το μόσχευμα, καλό είναι να τις αφήνουμε σαν δεύτερη επιλογή μετά την πτωματική μεταμόσχευση. Και αυτό επειδή με καλή οργάνωση της πτωματικής μεταμόσχευσης, μπορούν τα μοσχεύματα αυτά να κύψουν τις ανάγκες μας.
Όμως τι γίνεται με το εμπόριο οργάνων; Συμβαίνει σήμερα άνθρωποι να αγοράζουν μοσχεύματα και που γίνεται αυτό; Είναι σε όλους μας γνωστό από τα έντυπα και άλλα μέσα ενημέρωσης ότι υπάρχει εμπόριο οργάνων σε ορισμένες χώρες της υφηλίου (Ινδία, Φιλιππίνες). Βέβαια η αγοροπωλησία οργάνων πρέπει να τονισθεί ότι απαγορεύθηκε και στην Ινδία πρόσφατα με νόμο, ωστόσο συνεχίζει και σήμερα στη χώρα αυτή η προσφορά οργάνων με χρηματικό αντίτιμο. Φυσικά αυτό δεν συμβαίνει σε καμία Ευρωπαϊκή χώρα, ούτε στις ΗΠΑ, αλλά ούτε και στην Ελλάδα. Πρέπει βέβαια εδώ να σημειωθεί ότι παρά το ότι εύκολα βρίσκεται μόσχευμα για όποιον το ζητήσει στην Ινδία, οι συνθήκες της διαδικασίας της μεταμόσχευσης είναι τόσο κακές και εγκυμονούν τόσο πολλούς κινδύνους για τον λήπτη, ώστε να θεωρούνται πολύ παρακινδυνευμένες και θα πρέπει μάλιστα να αποθαρρύνονται οι υποψήφιοι από τέτοιου είδους λύσεις στο καυτό τους πρόβλημα.
Πως όμως μπορεί να λυθεί το θέμα της ανεύρεσης μοσχευμάτων; Πρώτα απ΄ όλα πρέπει να αυξηθούν οι δωρητές (πτωματικοί και ζωντανοί) με : Βελτίωση της νομοθεσίας, ελεύθερη δωρεά οργάνων, αμοιβαίες ανταλλαγές οργάνων. Ακόμη πρέπει να προχωρήσει η ξενομεταμόσχευση, για την οποία όμως υπάρχουν βιολογικά εμπόδια, προβλήματα μετάδοση ζωονόσων, όπως και ηθικά προβλήματα (εκμετάλλευση ζώων) κ.ά. Τέλος πρέπει να απομυθοποιηθούν οι μεταμοσχεύσεις με : 1) Καθημερινή ενημέρωση μέσα από κάθε μέσο (TV, Ραδιόφωνο, Έντυπα), 2) ενημέρωση που θα γίνεται από ειδικούς στο θέμα (χωρίς προσωπικές προβολές και ανούσιες παρουσιάσεις), 3) απαγόρευση εκπομπών που επηρεάζουν αρνητικά την κοινή γνώμη, 4) δημιουργία κινήτρων για τις εμπλεκόμενες ομάδες (ΕΚΑΒ, ΜΕΘ), 5) κοινωνικές εκδηλώσεις με ιδιαίτερο αντίκτυπο στην κοινωνία, που να στοχεύουν στην προβολή της δωρεάς οργάνων