Γνώσεις νοσηλευτών νεφρολογικών κέντρων, σχετικά με τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων
Μαυροματίδης Κώστας
Δ/ντής Νεφρολογικού Τμήματος Κομοτηνής, 30.05.2014
Η μεταμόσχευση οργάνων θεωρείται μία σωτήρια για τη ζωή πρακτική σε ασθενείς με νόσο τελικού σταδίου
Σήμερα, τα περισσότερα σχεδόν ανθρώπινα όργανα μπορούν να μεταμοσχευθούν. Ωστόσο, ενώ ο αριθμός των ασθενών στις λίστες αναμονής για μεταμόσχευση αυξάνεται (περίπου 12% κατά έτος για τα έτη 2005-2008 στη Χώρα μας), η προσφορά μοσχευμάτων δεν ακολουθεί ανάλογους ρυθμούς. Η Χώρα μας παρουσιάζει σημαντική υστέρηση στον τομέα αυτό, καθώς ο αριθμός των αξιοποιούμενων δοτών ανά εκατομμύριο πληθυσμού είναι κάτω του 10, από τους χαμηλότερους δηλαδή στην Ευρώπη, όταν αντίστοιχα στην Ισπανία είναι 35 δότες, στην Πορτογαλία 31 και στην Αγγλία 23,5
Η διαθεσιμότητα των οργάνων προς μεταμόσχευση καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από το επίπεδο γνώσεων, αλλά και τις προσωπικές απόψεις των επαγγελματιών υγείας, σχετικά με τις διαδικασίες μεταμόσχευσης και δωρεάς οργάνων. Οι νοσηλευτές είναι συνήθως εκείνοι που πρώτοι καλούνται να αναγνωρίσουν έναν ασθενή ως πιθανό δότη και οι απόψεις και οι γνώσεις τους σχετικά με την ηθική και τη διαδικασία της μεταμόσχευσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του εγχειρήματος
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι νοσηλευτές είναι συνήθως ενήμεροι για βασικές έννοιες της δωρεάς οργάνων, ωστόσο συχνά οι απόψεις τους πάνω στην ηθική των μεταμοσχεύσεων και η ανησυχία τους για τυχόν νομικές ευθύνες και για τις αντιδράσεις των συνοδών του ασθενούς αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για τη μεταμόσχευση οργάνων
Η έλλειψη εξειδικευμένων γνώσεων και εκπαίδευσης των νοσηλευτών σε ζητήματα όπως είναι ο εγκεφαλικός θάνατος, αλλά και η ελλιπής αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων κατά τη διαδικασία της μεταμόσχευσης, θέτουν σε κίνδυνο την επιτυχία του εγχειρήματος και πιθανά ευθύνονται για το χαμηλό ποσοστό δωρεάς και μεταμοσχεύσεων οργάνων σε διάφορες χώρες
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας Ελληνικής μελέτης (δες αναφορά στο τέλος), οι νοσηλευτές εμφανίζονται εξοικειωμένοι με τον όρο της δωρεάς οργάνων και της μεταμόσχευσης, έχοντας ως πηγές πληροφόρησης τόσο επιστημονικές ημερίδες – συνέδρια και ενημερωτικά φυλλάδια, όσο και επιστημονικά βιβλία και το διαδίκτυο
Η ενημέρωση του νοσηλευτικού προσωπικού από τις πηγές αυτές δείχνει ότι η πολιτεία κάνει σημαντικά βήματα ως προς την επιμόρφωση των επαγγελματιών υγείας. Παράλληλα αρκετοί ερευνητές επισημαίνουν τη διαρκή ανάγκη για επιμορφωτικά προγράμματα μέσα στα νοσοκομεία
Η χρήση των επιστημονικών βιβλίων και του διαδικτύου υποδεικνύει το προσωπικό ενδιαφέρον των συγκεκριμένων επαγγελματιών υγείας για ενημέρωση και γνώση. Πιθανά, η επαγγελματική τους ιδιότητα ως νοσηλευτές νεφρολογικών κέντρων και η καθημερινή τους ενασχόληση και επαφή με χρόνιους νεφροπαθείς τελικού σταδίου να τους καθιστά πιο ευαισθητοποιημένους και φιλικά προσκείμενους στη φιλοσοφία της μεταμόσχευσης και της δωρεάς οργάνων έναντι των υπολοίπων επαγγελματιών υγείας
Οι νοσηλευτές των νεφρολογικών κέντρων που αποτέλεσαν το δείγμα της μελέτης αυτής, αν και δήλωναν ότι γνώριζαν την έννοια του όρου «εγκεφαλικός θάνατος» καθώς και τις νομοθετικές διατάξεις που ισχύουν για τη δωρεά οργάνων, τις θεώρησαν ανεπαρκείς σε σημαντικό ποσοστό (61,7%)
Οι νοσηλευτές του δείγματος επίσης γνώριζαν επαρκώς τις μεθόδους αντιμετώπισης μιας νεφρικής ανεπάρκειας, όπως είναι η αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση. Όπως επίσης γνώριζαν ότι ουσιαστική λύση στο πρόβλημα των ασθενών που υποβάλλονται σε μέθοδο εξωνεφρικής κάθαρσης είναι η μεταμόσχευση, είτε από ζώντα είτε από νεκρό δότη
Σχετικά με το τελευταίο ζήτημα έχει δειχτεί ότι οι νοσηλευτές συγχέουν τη φυτική κατάσταση με τον εγκεφαλικό θάνατο, με αποτέλεσμα να θεωρούν «εξαναγκασμό» σε θάνατο του δότη την αφαίρεση των οργάνων του και στέρηση της όποιας ελπίδας του για ανάνηψη στο μέλλον. Στην περίπτωση αυτή είναι αναμενόμενο οι νοσηλευτές να είναι επιφυλακτικοί στην προσέγγιση της οικογένειας του εν δυνάμει δότη, καθώς υπάρχουν ηθικά ερωτήματα
Η έλλειψη αυτοπεποίθησης των νοσηλευτών στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου και ο δισταγμός στην προσέγγιση των συγγενών του εν δυνάμει δότη είναι προβλήματα που απαντώνται Διεθνώς και έχει βρεθεί ότι αποτελούν βασικούς ανασταλτικούς παράγοντες στην αύξηση των διαθέσιμων προς μεταμόσχευση οργάνων
Παρά το γεγονός ότι σε πολλές Χώρες οι νοσηλευτές συμμετέχουν σε προγράμματα επιμόρφωσης σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις, στην πράξη δεν αισθάνονται επαρκώς προετοιμασμένοι ώστε να συμμετέχουν με επιτυχία στη διαδικασία της μεταμόσχευσης και να αναλάβουν τις σχετικές πρωτοβουλίες
Τα ποσοστά «προθυμίας» ως προς τη δωρεά οργάνων από τους ίδιους τους νοσηλευτές στη μελέτη αυτή ήταν συγκρίσιμα με εκείνα μελετών σε Χώρες του εξωτερικού, όπως στη Δανία (49%), την Τουρκία (45%), αλλά υπολείπονταν σημαντικά εκείνων στο Χονγκ-Κονγκ και τον Καναδά (85% και 80% αντίστοιχα)
Εκτιμάται ότι χρειάζεται περαιτέρω εκπαίδευση των νοσηλευτών, αλλά και συζήτηση των ηθικών και άλλων προβληματισμών τους, με σκοπό να είναι έτοιμοι να δώσουν λύσεις σε προβλήματα που σχετίζονται με τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης, τα νομικά και διαδικαστικά ζητήματα που μπορούν να προκύψουν, αλλά και με τις πεποιθήσεις των οικείων του δότη ή και των συναδέλφων τους
[Από: Μπατσολάκη Μ, Μαρνέρας Χ, Καρπουχτσή Ε, Κουμάντου Κ, Νησίδη Δ, Μπουλαλά Φ, Νοσηλευτική 2013, 52(1): 65-72]