Παιδική παχυσαρκία
Μαυροματίδη Κώστα, Δ/ντή Νεφρολογικού Τμήματος Κομοτηνής
Σωτηρακόπουλου Νικόλαου, Επιμελητή Α’ Νεφρολογικού Τμήματος Κομοτηνής
Σταμπολίδου Μαρίας, Επιμελήτριας Α’ Παιδιατρικής ΚΥ Σαπών
03.08.2006
Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, κυρίως στις ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες. Το πρόβλημα υπάρχει και στη χώρα μας, αφού περίπου 17% των παιδιών μας είναι υπέρβαρα και 10% είναι παχύσαρκα.
1. Αιτίες παιδικής παχυσαρκίας
Ο παιδίατρος που αντιμετωπίζει ένα παχύσαρκο παιδί, πρέπει αρχικά να αποκλείσει κάποια σπάνια αλλά σοβαρά αίτια παχυσαρκίας.
1. Παχυσαρκία από ορισμένα γενετικά σύνδρομα (λ.χ. Down).
2. Εγκεφαλική βλάβη από όγκους, λοιμώξεις, τραυματισμούς, χειρουργικές επεμβάσεις κ.ά.
3. Ορμονικές διαταραχές λ.χ. υπερέκκριση κορτιζόλης (σ. Cushing), έλλειψη θυρεοειδικών ορμονών (υποθυρεοειδισμός), υπερινσουλιναιμία, ανεπάρκεια υπόφυσης κ.ά.
4. Λήψη φαρμάκων λ.χ. ινσουλίνη, κορτιζόνη, αντικαταθλιπτικά κ.ά.
Συνήθως η παχυσαρκία στα παιδιά δεν οφείλεται σε ένα συγκεκριμένο αίτιο, αλλά αποτελεί συνδυασμό: α) Κληρονομικών, β) περιβαλλοντικών και γ) ψυχολογικών παραγόντων:
1. Μελέτες έχουν δείξει ότι το σωματικό βάρος των γονέων σχετίζεται με την παχυσαρκία των παιδιών.
2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες, οι οποίοι αυξάνουν την λήψη τροφής ή μειώνουν την κατανάλωση ενέργειας, προκαλούν παχυσαρκία. Οι βασικότεροι είναι η περιορισμένη σωματική δραστηριότητα, ο αυξημένος χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης, οι κακές διατροφικές συνήθειες (κατανάλωση γρήγορων, έτοιμων φαγητών και αεριούχων ποτών, η πίεση των γονέων να τρώνε τα παιδιά ακόμα και όταν δεν πεινούν).
3. Τα παιδιά που αισθάνονται παραμελημένα από τους γονείς, γίνονται ανασφαλή και στην προσπάθεια τους να καλύψουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες, καταφεύγουν στην υπερβολική κατανάλωση, συνήθως μη υγιεινών τροφών.
2. Προβλήματα που δημιουργεί η παχυσαρκία στα παιδιά
Η παχυσαρκία είναι μία βαριά αρρώστια, τουλάχιστον για τους ενήλικες, που συχνά όμως ξεκινά από την παιδική ηλικία. Έτσι παχύσαρκα παιδιά ηλικίας μέχρι 3 χρόνων έχουν πιθανότητα 3-8% να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες και η συχνότητα αυτή αυξάνει με την ηλικία, κυρίως στην εφηβεία, κατά την οποία φτάνει το 60-70%. Επίσης, παρόλο που οι κλινικές εκδηλώσεις αρρώστιας από την καρδιά δεν φαίνονται μέχρι την ηλικία των 40 χρόνων, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι βλάβες αρχίζουν ήδη από την παιδική ηλικία.
Η παιδική παχυσαρκία, προδιαθέτει σε αύξηση της χοληστερόλης, υπέρταση, καρδιακή ανεπάρκεια, πρώιμη ήβη, άπνοιες στη διάρκεια του ύπνου, ορθοπεδικά προβλήματα και διαβήτη.
Μία άλλη επίσης σημαντική επιπλοκή είναι η μελαγχολία και η κοινωνική απομόνωση, που φαίνεται να επηρεάζει τα παιδιά ακόμα και από την ηλικία των 5 χρόνων. Τα παχύσαρκα παιδιά και κυρίως οι έφηβοι, φέρουν ένα βαρύ ψυχοκοινωνικό φορτίο, το οποίο συχνά τα κάνει να συμπεριφέρονται ακραία, στην προσπάθεια να ελέγξουν το βάρος τους. Οι συμπεριφορές αυτές, όπως οι εξαντλητικές δίαιτες, η πρόκληση εμέτων, η λήψη καθαρτικών, διουρητικών ή χαπιών αδυνατίσματος μπορεί να βάλουν σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο την υγεία τους.
3. Συστάσεις για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας
Η επιτροπή που ασχολείται με την διατροφή των παιδιών στις ΗΠΑ πρότεινε τα παρακάτω με σκοπό την μείωση της παχυσαρκίας:
1. Να μπουν υγιεινές τροφές στους αυτόματους πωλητές που είναι τοποθετημένοι στα σχολεία, ενώ τα κυλικεία θα πρέπει να αντικαταστήσουν το είδος των τροφών και άλλων προϊόντων που προσφέρουν με πιο υγιεινά.
2. Τα φαστφουντάδικα να προσφέρουν πιο υγιεινές τροφές: α) Χωρίς υδρογονωμένα λίπη, β) χωρίς μερικώς υδρογονωμένα έλαια, γ) χωρίς υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη και δ) χωρίς τεχνητά μέσα που βελτιώνουν την γεύση και το χρώμα τους. Να τοποθετηθούν επίσης μηχανές που θα προσφέρουν 100% φυσικούς χυμούς.
3. Το κάθε παιδί (έφηβος) να ελέγχει τις τροφές που χρησιμοποιεί στις καφετέριες. Να ψάχνει και να βρίσκει πιο υγιεινές λύσεις στη διατροφή του όταν βρίσκεται στο σχολείο.
4. Να χρησιμοποιεί ολικά δημητριακά και γεύματα με κρέας και όχι με σαλάμια και λουκάνικα.
5. Να γίνονται ενημερωτικές ομιλίες και παρουσιάσεις σχετικά με τις υγιεινές τροφές, την υγεία και την σημασία της άσκησης. Να προωθηθεί το βάδισμα, το ποδήλατο και να συστηθεί να βγαίνουν τα παιδιά από το σπίτι. Πρέπει να δοθεί μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών σχετικά με τις υγιεινές τροφές και τη σημασία τους. Καλό είναι τέτοιου είδους ενημερωτικές συζητήσεις να θεωρούνται από τους δασκάλους ίσης αξίας με τα κανονικά σχολικά μαθήματα ή γενικά με την υποχρεωτική εκπαιδευτική τους δραστηριότητα. Έτσι αποκτώντας γνώσεις ο μαθητής αρχίζει να διαβάζει, να προβληματίζεται και στο τέλος να διαλέγει το καλύτερο για την υγεία του.
Όμως και το σπίτι παίζει σημαντικό ρόλο στις διατροφικές συνήθειες του παιδιού. Αν η κάθε οικογένεια προσπαθήσει να βελτιώσει τις διατροφικές της συνήθειες, αυτό θα μεταφερθεί στο σχολείο και αλλού. Οι πίτσες και τα συνήθη σνακ είναι τροφές για ειδικές περιπτώσεις και δεν πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινής δίαιτας. Τα παρακάτω αποτελούν κάποιες συστάσεις για την αρχή:
- Να αποφεύγετε να πιέζετε το παιδί να φάει, όταν δεν θέλει.
- Αποκλείστε ή μειώστε την ποσότητα των επεξεργασμένων τροφών ή των τροφών με ζάχαρη ή με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη. Τέτοιες τροφές είναι τα γλυκά, τα δημητριακά που χρησιμοποιούνται στο πρωινό, τα επεξεργασμένα προϊόντα από αλεύρι. Τεχνητά γλυκαντικά είναι επίσης βλαπτικά και δεν πρέπει να καταναλώνονται. Να μην αγοράζετε τίποτε χωρίς να διαβάζετε την ετικέτα του.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να παίρνει αρκετές φυσικές και οργανικές τροφές, όπως φρέσκα φρούτα και λαχανικά, μη επεξεργασμένα συμπλέγματα υδατανθράκων (δημητριακά, φασόλια), ποιοτικά λευκώματα και ξηρούς καρπούς.
- Έλαια μερικώς υδρογονωμένα πρέπει να αποφεύγονται (υπάρχουν στα περισσότερα σνακ). Είναι πιθανό να βρείτε σνακ χωρίς αυτά τα έλαια (να διαβάζετε τις ετικέτες).
- Διατηρήστε στο σπίτι σας υγιεινά και θρεπτικά σνακ, όπως φρούτα, ωμά λαχανικά, τυρί με χαμηλά λιπαρά, γαλοπούλα, σφιχτά αβγά βρασμένα, κράκερ ολικής αλέσεως κ.ά.
- Μην τοποθετείτε τηλεόραση στο δωμάτιο των παιδιών και μην τα αφήνετε να παρακολουθούν τηλεόραση ή να ασχολούνται με το κομπιούτερ (υπολογιστή) πάνω από μία ώρα την ημέρα.
- Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας ασκείται αρκετά στο σπίτι ή στο σχολείο. Την άνοιξη πάρτε την οικογένεια και πάτε εκδρομή με τα πόδια ή με ποδήλατο και ενθαρρύνετε τα μέλη της να παίζουν παιχνίδια έξω. Ο συνδυασμός άσκησης και υγιεινής διατροφής βοηθάει στην αποφυγή της παχυσαρκίας.
Η πολιτεία, πρέπει επίσης να βοηθάει στην πρόληψη της παχυσαρκίας:
1. Προσφέροντας ασφαλείς χώρους για παιχνίδι, περπάτημα, άθληση, ποδήλατο.
2. Ελέγχοντας τα σχολεία, ώστε να διαθέτουν χώρους για άθληση και τα κυλικεία τους να προσφέρουν υγιεινές τροφές.
3. Εκπαιδεύοντας τις νέες υποψήφιες μητέρες ώστε να γνωρίσουν τις ωφέλειες από τον θηλασμό των παιδιών τους (θηλασμός μέχρι τον 6ο μήνα είναι σημαντικός).
4. Αντιμετώπιση παιδικής παχυσαρκίας
Οι στόχοι της θεραπείας της παιδικής παχυσαρκίας είναι:
1. Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες του παιδιού. Η δίαιτα πρέπει να εξασφαλίζει στο παιδί φυσιολογική ανάπτυξη, γι’ αυτό και δεν συστήνονται προγράμματα για απότομο χάσιμο βάρους, αλλά περισσότερο η αποφυγή πρόσληψης και άλλου βάρους. Οι προσλαμβανόμενες θερμίδες της ημέρας πρέπει να είναι ανάλογες με την ηλικία και κατανεμημένες σε 5 ισορροπημένα γεύματα. Αυτά πρέπει να έχουν λίγο λίπος (25-30%), να είναι πλούσια σε υδατάνθρακες (50-55%) και να περιέχουν αρκετό λεύκωμα (20-25%), καθώς και άφθονες φυτικές ίνες.
2. Ενθάρρυνση της άσκησης, η οποία είναι καλό να περιλαμβάνει 30-60 λεπτά έντονης δραστηριότητας 3-5 φορές την εβδομάδα.
3. Ψυχολογική υποστήριξη, ώστε να αλλάξει το παιδί την αρνητική εικόνα που έχει για τον εαυτό του και να μπορέσει να αντιμετωπίσει τα συναισθηματικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά προβλήματα που συνοδεύουν την παχυσαρκία.