Posted on Μαρ 13, 2013 | 0 comments

Ο νοσηλευτής ως επάγγελμα και η ψυχική του υγεία

 

Οι νοσηλευτές παγκοσμίως παρουσιάζουν συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης από τα αρχικά ακόμη στάδια της καριέρας τους, ενώ παράλληλα ο κίνδυνος για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών είναι πολύ υψηλός

Το νοσηλευτικό επάγγελμα χαρακτηρίζεται ως «επάγγελμα υψηλής έντασης», κατά την άσκηση του οποίου συχνά δημιουργούνται συγκρούσεις ρόλων, τόσο με άλλα συναφή επαγγέλματα, όσο και μεταξύ τους

Όπως είναι φυσικό η διαρκής έκθεση σε στρεσογόνες καταστάσεις, όπως είναι ο πόνος, ο θάνατος και η θλίψη, έχουν ως συνέπειες τη μείωση της παραγωγικότητας και την ανάπτυξη αρνητικών συναισθημάτων

Οι κυριότερες αιτίες επαγγελματικής εξουθένωσης στους νοσηλευτές είναι: α) ο φόρτος εργασίας, β) η μη ικανοποιητική συμπαράσταση από συναδέλφους, γ) η έλλειψη ικανοποίησης από την εργασία τους, δ) η έλλειψη κινήτρων και ε) η αυτοεκτίμηση, δεδομένα που καθορίζουν την αντίδραση του ατόμου στη συναισθηματική ένταση την ώρα της εργασίας

Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι σωματικά, ψυχολογικά και συμπεριφοράς. Στα σωματικά περιλαμβάνουν τον κεφαλόπονο, τις γαστρεντερικές διαταραχές, τις αϋπνίες, την υπερένταση, την σεξουαλική δυσλειτουργία, τα μυοσκελετικά προβλήματα κ.ά. Στα ψυχολογικά περιλαμβάνονται ο εκνευρισμός, η κατάθλιψη, το αίσθημα αποξένωσης, η ανησυχία, η έλλειψη συναισθηματικού ελέγχου κ.ά., ενώ στα συμπτώματα συμπεριφοράς περιλαμβάνουν επικοινωνιακά προβλήματα, ροπή για απουσίες από την εργασία, αδυναμία συγκέντρωσης, εργασιομανία κ.ά

Οι επιπτώσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης του νοσηλευτικού προσωπικού είναι δυνητικά επικίνδυνες για το ίδιο, για τους ασθενείς, αλλά και για το χώρο εργασίας τους (Κλινική ή Νοσοκομείο). Έρευνες αποκαλύπτουν ότι πολλές φορές ο βαθμός επαγγελματικής εξουθένωσης που βιώνουν οι νοσηλευτές είναι τόσο έντονος, που μπορεί να τους οδηγήσει σε κατάθλιψη ή και απόπειρες αυτοκτονίας

Ειδικότερα έχει διαπιστωθεί ότι οι άνδρες νοσηλευτές εμφανίζουν συχνότερα συναισθηματική εξάντληση, γεγονός με το οποίο δεν συμφωνούν όλοι

Η μη συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, το μειωμένο ενδιαφέρον για την εργασία και ο ανεπαρκής διοικητικός έλεγχος σχετίζονται με τη δημιουργία αισθήματος αποπροσωποποίησης, ενώ ο χρόνος που διαθέτουν οι νοσηλευτές για την φροντίδα του ασθενούς και η υποστήριξη του νοσηλευτικού προσωπικού από επόπτη φαίνεται ότι επιδρούν προστατευτικά έναντι της συναισθηματικής εξάντλησης

Οι βασικότεροι παράγοντες ανάπτυξης και διατήρησης της επαγγελματικής κόπωσης ήταν αυτοί που σχετίζονταν με την ίδια τη φύση του επαγγέλματος λ.χ. καθημερινή επαφή με τον ανθρώπινο πόνο και με ασθενείς σε τελικό στάδιο, αυξημένες ευθύνες για τους ασθενείς κ.ά, όπως επίσης παράγοντες που σχετίζονταν με την Ελληνική πραγματικότητα λ.χ. περιορισμένα μέσα, ανεπάρκεια νοσηλευτικού δυναμικού, έλλειψη επιμόρφωσης και συνεχιζόμενης κατάρτισης, κ.ά

Στη χώρα μας μελετήθηκε η επαγγελματική εξουθένωση του νοσηλευτικού προσωπικού δημόσια Νοσοκομεία και διαπιστώθηκε ότι, η συναισθηματική εξάντληση του προσωπικού κυμάνθηκε σε υψηλά επίπεδα και οι εργασιακοί συνθήκες σχετίζονταν με την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης του νοσηλευτικού προσωπικού

Οι επαγγελματίες υγείας εξαιτίας της συναισθηματικής εξάντλησης που βιώνουν, αισθάνονται κόπωση και δεν μπορούν να βοηθήσουν και να επικοινωνήσουν στοιχειωδώς με τους ασθενείς τους. Συχνά αντιμετωπίζουν το επάγγελμά τους ως ένα αναπόφευκτο κακό, από το οποίο δεν μπορούν να δραπετεύσουν. Για το λόγο αυτό, είναι αδύνατο να αναπτύξουν στενότερες ανθρώπινες σχέσεις με ανθρώπους που χρειάζονται την επιστημονική αλλά και τη συναισθηματική τους υποστήριξη. Ως αποτέλεσμα, προσπαθούν να κρατήσουν μία απόσταση ασφαλείας από άλλα άτομα που θεωρούνται ως πηγή της εξάντλησής τους

Σε διεθνές επίπεδο, εμφανίζει μία τάση των νοσηλευτών να «φεύγουν» από το επάγγελμα εξαιτίας των συνθηκών εργασίας και του ωραρίου και υπογραμμίζεται ότι είναι επιτακτική η ανάγκη αναζήτησης λύσεων, ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό. Ένας από τους κυριότερους παράγοντες παραμονής ή όχι του νοσηλευτικού προσωπικού στο νοσηλευτικό επάγγελμα είναι και ο βαθμός ικανοποίησης τους και η αρχική επιλογή τους να ακολουθήσουν την νοσηλευτική επιστήμη

Οι ιδιαίτερες απαιτήσεις της εργασίας του νοσηλευτή, τα εξαντλητικά ωράρια, το άγχος που αντιμετωπίζει, αλλά και οι οργανωτικές αδυναμίες του συστήματος υγείας αποτελούν βασικές συνιστώσες του όλου προβλήματος

Στις περισσότερες έρευνες αναφέρεται μέτρια ικανοποίηση για την πλειοψηφία των νοσηλευτών, ανεξάρτητα από τον τομέα στον οποίο εργάζονται. Από τις μονάδες εντατικής θεραπείας και τα τμήματα επειγόντων περιστατικών (ΤΕΠ) μέχρι τον τεχνητό νεφρό και τις ψυχιατρικές μονάδες, οι ίδιες παράμετροι φαίνεται να ευθύνονται για την χαμηλή ικανοποίηση των νοσηλευτών

Οι νοσηλευτές που αντιμετωπίζουν απογοήτευση και εξουθένωση από την εργασία τους δεν έχουν τον έλεγχο στις εργασιακές συνθήκες, οι οποίες καθορίζουν την εργασία για την οποία είναι υπεύθυνοι. Απόρροια των παραπάνω αποτελούν οι αποχωρήσεις των νοσηλευτών από τη θέση εργασίας τους, οι οποίοι είτε εγκαταλείπουν το νοσηλευτικό επάγγελμα για χάρη άλλων επαγγελματικών επιλογών, είτε απλά αναζητούν αλλαγή τμήματος και χώρου εργασίας

Οι γυναίκες, συγκεκριμένα, που απασχολούνται στα επαγγέλματα υγείας βιώνουν υψηλά επίπεδα άγχους και καταθλιπτικών διαταραχών, με τη συχνότητα των αυτοκτονιών να είναι 2πλάσια εκείνης των ανδρών και εξαπλάσια εκείνης του γενικού πληθυσμού

Επίσης οι γυναίκες νοσηλεύτριες μεταφέρουν συχνότερα στο σπίτι και στην οικογένεια τα επαγγελματικά τους προβλήματα. Αυτό ενισχύεται από συγκεκριμένες έρευνες όπου φαίνεται ότι νοσηλεύτριες που έχουν και αυξημένες οικογενειακές ευθύνες μεταφέρουν τα επαγγελματικά τους προβλήματα στο σπίτι και εντείνουν περισσότερο τα υφιστάμενα επαγγελματικά προβλήματα ενισχύοντας την επαγγελματική δυσαρέσκεια

Το υψηλό εργασιακό stress και η πλημμελής συνεργασία ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού γενικά οδηγεί σε χαμηλή ικανοποίηση, ενώ αντίθετα η αυτονομία σχετίζεται θετικά με την εργασιακή ικανοποίηση

Τελικά οι νοσηλευτές είναι περισσότερο επιρρεπείς στην επαγγελματική κόπωση από άλλους εργαζόμενους, επειδή οι πράξεις τους έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία των ανθρώπων

Οι γυναίκες φαίνεται να επιβαρύνονται ιδιαίτερα καθώς αντιμετωπίζουν εκτός από τα παραπάνω, τις οικογενειακές υποχρεώσεις, την εργασία στο σπίτι και μεταφέρουν τα επαγγελματικά τους προβλήματα σ’ αυτό. Αντίστοιχα οι άνδρες νοσηλευτές εμφανίζονται περισσότερο ικανοποιημένοι από το επάγγελμα τους έναντι των γυναικών

Για να θεωρηθεί αρμονική η σχέση εργασία – άτομο είναι σημαντικό το άτομο να αντλεί ικανοποίηση από την εργασία του. Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος μέσα στο οποίο άτομα και ομάδες θα εργάζονται αποτελεσματικά, υλοποιώντας τους στόχους του οργανισμού και ταυτόχρονα θα αντλούν ικανοποίηση από το έργο που εκτελούν, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση

Η καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της επαγγελματικής εξουθένωσης θα συμβάλλει στην ανάδειξη περισσότερο αποτελεσματικών μέτρων παρέμβασης, που θα στοχεύουν, διαμέσου της προαγωγής της ευεξίας του νοσηλευτικού προσωπικού, στη διασφάλιση του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος με τον ελάχιστο δυνατό ιατρογενή κίνδυνο και στη μέγιστη δυνατή ικανοποίηση του ασθενούς από την παρεχόμενη φροντίδα

Από: Σταυριανόπουλος και συν.,

Το Βήμα του Ασκληπιού 2011; 10(1):118-133 (ελεύθερη χρήση υλικού μελέτης)